مقدمه
ضرورت مطالعه همه جانبه و متعاقباً توسعه و بهره برداری و حفظ و حراست از منابع أبهای زیر زمینی در هر منطقه امری واجب و لازم و یکی از راههای رسیدن به خود کفایی میتوان محسوب کرد. در این راه باید از تمام امکانات موجود به بهترین نحو استفاده کرده و با یاری گرفتن از جدیدترین دانشها و تجربه ها ی علمی و عملی و بکار بستن بهترین روشها به استخراج از این ثروت نهفته در خاک بپردازیم . اما از أنجائیکه این منابع در اکثر نقاط کشور ما محدود و در خور توجه بوده و از طرفی همیشه همراه با هرگونه توسعه و پیشرفتی محدودیتهایی هم ببار می أورد در این زمینه هم میبایستی قبل از توسعه و استخراج از این مایع حیاتی به اصول و قوانین صحیحی که برای حفظ از أن لازم است توجه زیاد نمود تا در دراز مدت نتیجه مطلوب عاید گرد و دچار مشکلات نگردیم.
منظور از تهیه این گزارش شتاسائی منایع أبهای حوزه أبریز پشتکوه بوده که در قالب مطالعات شتاسائی لأبهای زیر زمینی انجام پذیرفته و نتیجه و پیشنهادات در جهت بهبود وضعیت عمومی منطقه به طور مفصل توضیح و ارائه طریق گردیده است.

کلیات
( وضعیت طبیعی , جغرافیایی, اجتماعی, اقتصادی و کشاورزی منطقه )
منطقه مورد مطالعه دارای 1854 کیلومتر مربع وسعت که از نظر تقسیمات کشوری قسمتی از بخش پشتکوه شهرستان نی ریز بین طول های جغرافیایی 7-54 تا 40-54 و عرضهای جغرافیایی 8- 29 تا 53-29 در سمت شمال شرق این شهرستان قرار گرفته است..

مرکز این بخش بنام مشکان در دامنه ارتفاعات غربی همین حوزه واقع و بلحاظ کوهستانی بودن در تابستان دارای أب و هوای خوب و ییلاقی و زمستان سرد میباشد.

جمعیت کل این بخش حدود 22000 نفر که تعداد 12800 نفر از أن در این محدوده بطور پراکنده اسکان دارند . تراکم جمعیت حدود 7 نفر در هر کیلومترمربع میباشد.

شغل اصلی مردم کشاورزی , دامداری , قالیبافی و تعدادی سرگرم باغات دیمی میباشند.

دورترین أبادی منطقه بنام روستای چاهک تا شهرستان نی ریز بیش از 100 کیلومتر فاصله دارد.

جاده اسفالته نی ریز به سیرجان از ناحیه جنوبی منطقه عبور و أنتهای شمالی منطقه توسط جاده شوسه از طریق هرات ***** به استان یزد ارتباط پیدا میکند.

اهالی قسمت عمده مایحتاج خود را گذشته از شهرستان نیریز از این استان تهیه و رابطه اقتصادی نزدیکی با یکدیگر دارند .

جاده شوسه ای که از ارتفاعات غربی عبور کرده و به گردنه راه دراز معروف است راه ارتباطی منطقه با خیرأباد ****ا.

از نظر کشاورزی و حاصلخیزی خاک منطقه ای نسبتاً خوب و نوع کشت أبی أن شامل گندم, جو, یونجه, کنجد، چغندر قند, هندوانه, خربزه و مقدار قابل ملاحظه ای دانه أفتاب گردان میباشد از ظاهر امر چنین بر میأید که تخم أفتاب گردان در منطقه دارای بازده خوب می باشد که توجه مسئولان امر را به گسترش کشت این دانه روغنی جلب مینماید.

همچنین بلحاظ کوهپایه ای بودن و میزان نزولات جوی نسبتاً خوب سالیانه و وجود بوته های مرتعی و درختان جنگلی جهت توسعه درختان میوه دیمی و گسترش مرتع و دامداری منطقه ای مناسب بنظر میرسد و در حال حاضر دارای حدود 300 هکتار باغات دیمی از قبیل بادام, انگور و حدود 400 هزار راس دام میباشد که بایستی به أنها توجه بیشتر گردد.

جدول سطح زیر کشت محصولات سالیانه و باغات
ردیف نوع کشت سطح زیر کشت هکتار

1 گندم 4257

2 جو 1587

3 پنبه 2700

4 چغندر قند 337

5 افتاب گردان 2600

6 سیب زمینی 205

7 نخود 125

8 کنجد 80

9 یونجه 311

10 پیاز 40

11 هندوانه 2675

12 خربزه 150

13 باغات ابی 100

14 باغات دیمی 300

4-هواشناسی

نظرباینکه موقعیت جغرافیایی و وضع اب هوا از عوامل مهم در کیفیت و کمیت آبهای زیر زمینی بوده و از طرفی

اوضاع کلییماتوژی تل رابطه مستقیم با عوا مل بوی از قبیل میزان نزولا ت جوی تبخیرو تعرق- درجه حرارت

دارد احتمالا به بررسی این عوامل در منطقه می پردازیم.

منطقه مورد مطالعه از نضر جغرافیائی 7- 54 تا 40 – 54 طول شرقی و بین 8- 26 تا 53- 39 عرض شمالی قرار گرفته است.

آب و هوای منطقه که بخش کوچکی از فلات ایران و همجوار با ناحیه کویری می باشد تقریباً از نوع بری نیمه خشک مدیترانه میتوان محسوب نمود.

بطور کلی هرچه میزان نزولات جوی در منطقه بیشتر باشد درآمد بیشتری از آن نفوذ و در نتیجه تبخیر کمتر گشته و در کیفیت آب منطقه موثر می باشد.

متوسط بارندگی سالیانه که با استفاده از ایستگاههای باران سنجی مشکان و حسن آباد محاسبه گردیده حدود 318 میلیمتر می باشد که درصدی آز آن هم بصورت برف در سطح حوزه می نشیند و اثرات خوبی در وضعیت عمومی منطقه دارد .

گرچه به علت موجود نبودن ایستگاه تبخیر سنجی در حوزه آبریز از میزان تبخیر و تعرق و همچنین درجه حرارت منطقه اطلاعی در دست نیست در اینجا ضمن لزوم تاسیس یک ایستگاه تبخیر سنجی در محل تاثیر این عوامل در آب و هوا و نهایتاً در موقعیت هیدرولوژی منطقه بازگو مینمائیم.

هر مقدار در منطقه تبخیر و تعرق بیشتر صورت گیرد مقدار بیشتری آب از این راه از دست میرود که خود باعث افزوده شدن املاح موجود در آب سفره زیر زمینی میگردد.

مضافاً اینکه درجه حرارت هم به سهم خود از عوامل اضافه کننده املاح آب و محیط مناسبی برای انجام یک سری فعل و انفعالات شیمیایی جهت انحلال املاح موجود در زمین و بالا بردن کیفیت آب می توان محاسبه نمود.

چشمه های موجود در این ناحیه و بعضی از قنوات از تغذیه این آهکها استفاده می نمایند. آبدهی ویژه محاسبه گردیده در سطح این آهک طبق آبدهی لحظه ای چشمه ها و قنواتی که مستقیماً از این فرماسیون در محدوده حوزه بیرون می آید طبق فرمول مقابل برابر 39/0 لیتر در ثانیه در کیلومتر مربع میباشد

.

گرچه آبدهی ویژه این محدوده زیاد بنظر نمی رسد و از طرفی هم تکتونیک موجود در بعضی از مناطق آهک گسیختگی ایجاد کرده و حتی بصورت کلاهک در آورده پیشنهاد حفر چند حلقه چاه یا پیرومتر اکتسافی آهکی در مناطق ده چاه و مشکان و شهریاری لازم بنظر می رسد.

از کرتاسه بالایی سری دگرگون گشته رنگی بنام کالرد ملانژ در انتهای گسلهای عمیق موجود رخنمون دارد که انحلال املاح آنها در بالا بردن کیفیت آب منطقه می تواند تاًثیر داشته باشد .

از کرتاسه فوقانی آهک دو لومیتی نرم رنگ تاربور در سطح ناچیز در ناحیه جنوبی بیرون زدگی دارد

دوران سوم:
11% حوزه را می پوشاند
دوران سوم بترتیب رسوبات تبخیری و قاره ای نئوژن بصورت تپه ماهور بیرون زدگی دارد که این تشکیلات بعلت قابلیت انحلال و دولابی بودن منشاً آنها تاًثیر منفی در کیفیت آب منطقه دارد.

و فرسایش آها باعث تشکیل آبرفت دانه ربز و مارنی با بافت سنگین در منطقه گردیده جنس آنها احتمالاً از میوسن تا پلیوسن میباشد.

از دوره پلیوسن تشکیلات کنگلومرائی که نتیجه حرکات مختلف کوهزائی ناشی از کوهزائی مربوط به اواخر دوران سوم در منطقه زاگرس میباشد موجود و مواد تشکیل دهنده آنها از فرسایش مواد تخریبی گوناگون موجود در حوزه تشکیل یافته و از انبار شدن آنها بر روی هم باعث بروز ناحیه وسیعی از تبه ماهور های کوتاه و بلند گردیده.

ضخامت آنها نسبتاً زیاد و قسمتهای سطحی آنها قابل نفوذ و در تغذیه دشت موثر میباشند و در بعضی مناطق سنگ کف دشت را شامل میگردند.

مواد تشکیل دهنده آنها اکثراً گرد و کروی که توسط سیمانی از آهک یا ماسه و سلیس به هم جون خورده و دارای جور شدگی ضعیفی از نظر دانه بندی میباشند.

دوران چهارم:
رسوبات دوره چهارم در منطقه جمعاً 58% از سطح منطقه را میپوشاند که بترتیب مخروط افکنه های تشکیل شده دز دهانه دره ها و تراسهای نسبتاً ویسع و آبرفتهای با اندازه های مختلف شامل می گردد که سفره آب زیر زمینی منطقه را تشکیل می دهند .
مواد تشکیل دهنده آنها حاصل تجزیه و تخریب تشکیلات موجود در حوزه اعم از ( دگرگونی آهکی- کنکلومرائی ) میباشند و بستگی به موقعیت توپوگرافی منطقه ضخامتهای متفاوتی را در نقاط مختلف تشکیل داده اند.

بهمین لحاظ منطقه دارای خصوصیات مخزنی متفاوتی از نظر آبگیری و آبگذاری گردیده است. جدول مساحت تشکیلات مختلف زمین شناسی حوزه بتفکیک محاسبه و بپیوست میباشد.

جدول مساحت و درصد مساحت تشکیلات زمین شناسی حوزه آبریز پشتکوه نی ریز
ردیف نام تشکیلات مساحت جز rm2 مساحت نسبی بر حسب درصد

1 تشکیلات دگرگونی 5/275 86/14

2 آهک اوربیتولین دار 5/281 19/15

3 کالرد ملانژ 6 32/0

4 آهک تاربور 6/3 19/0

5 نئوژن 7/1 09/0

6 بختیاری 8/202 94/10

7 واریزه مخروط افکنه و تراس 6/681 78/36

8 آبرفت 7/400 62/31

جمع 4/1853 100%

هیدرولوژی:
وضعیت کلی آبهای زیر زمینی هر حوزه ارتباط مستقیم با اوضاع هیدرولوژی آن منطقه دارد. به همین جهت ضمن رسم منحنی های هیپسومتری و آلتیمتری حوزه به بررسی حالت فیزیکی حوزه و وضعیت رودخانه ها و مسیلهای موجود و اثرات آنها در کمیت و کیفیت منابع آب این منطقه میپردازیم . منطقه مورد مطالعه جز کوچکی از حوزه ابریز بسته باتلاق گاو خونی میباشد.
مساحت کل حوزه آبریز مورد مطالعه حدود 4/1853 کیلومتر مربع که از این مقدار 1082 کیلومتر مربع دشت و واریزه و مخروط افکنه و بقیه آن ارتفاعات می باشد .

منطقه مورد مطالعه از نظر فیزیکی حوزه ای نسبتاً کشیده ضریب گراولیوس محاسبهشده حدود 64/1 میباشد.

بلندترین ارتفاع حوزه بنام کوه سرسفید 3085 متر در قسمت غربی و پائین ترین ارتفاع حوزه در محل خروجی 1700 متر نسبت به دریا ارتفاع دارد.

ارتفاع متوسط حوزه که از روی منحنی آلتیمتری و هیپسومتری محاسبه گردیده حدود 2010 متر میباشد.

از روی منحنی هیپسومتری رسم شده سطوحی از حوزه که بین ارتفاع 2200 تا 3085 متر قرار گرفته بدلیل شیب تند این منحنی احتمال جاری شدن سیل بعلت ریزش سریع آب ( در همین محدوده ) در حوزه زیاد میباشد که در محاسبه بیلان از این سطوح استفاده گردیده است.

و همچنین از روی همین منحنی ارتفاعی که بیش از سایر ارتفاعات سطح حوزه را میپوشاند بین ( 2000-1800) میباشد.

در منطقه رودخانه دایمی موجود نمی باشد و مازاد نزولات جوی حوزه آبریز ده چاه بعد از نفوذ در ارتفاعات به سمت دشت جریان و قسمت اعظم آن در مخروط افکنه ها و در بستر مسیلها و به داخل آبرفتهای دانه درشت حواشی دشت نفوذ و بقیه سیلاب بصورت سرزیر از سمت شمال قریه ده چاه از دشت نیمه بسته ده چاه بطرف منطقه قوری جریان و با مسیلهای فرعی اطراف قوری تشکیل مسیل نسبتاً بزرگی بنام مسیل چاه کانگ میدهد که این مسیل و مسیلی که ار ناحیه محمود آباد وارد دشت چاه کلنگ می شود بعلت پخش شدن آن و دانه درشت بودن بستر مسیل نقش مهمی در تغذیه این ناحیه از دشت چاه کلنگ دارد.

با ایجاد طرح تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب بر روی این مسیل در همین ناحیه میتواند مفید تر از وضع فعلی واقع گردد.

مسیل فوق الذکر در انتهای خروجی منطقه چاه کلنگ با مسیلی که از خروجی دشت شهریاری سر چشمه می گیرد پیوسته و بعد از گذشتن از ناحیه شرقی دشت چاهک با مسیلهایی که از نواحی کوهپایی سعدویه سلیمانیه و کلوتنگ جاری میگررردند تشکیل مسیل واحدی داده و از منطقه خارج میگردند .

در مناطق سلیمانیه و شهریاری نقش تغذیه مسیلهای و چاه منبع در سفره اب زیر زمینی کاملا مشهود میباشد .

با توجه به میزان نزولات جوی نسبتاًخوب سالیانه و با توجه به شکل هندسی حوزه میتوان قسمت اعظم سیلابی که در حال حاضر از منطقه خارج میگردند در دشتهای چاه کلنگ سلیمانیه – شهریاری و چاهک مهار نمود .نیکویی در تغذیه سفره اب زیر زمینی موجود دارند.. پیشنهاد نصب چندین اشل در مناطق مختلف مسیلهای یاد شده جهت کنترل میزان سیلاب خارج شده از حوزه واجب بنظر می رسد. .

بر روی نقشه حوزه موقعیت مسیلهای که می توان در تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب به منطقه کمک نمود بطور شماتیک در صفحه بعد نشان داده شده است.

با محاسبه سطح آبگیر هر مسیل و حجم آب جریان یافته مربوط به هر مسیل مقدار نفوذ موثر آن به سفره آب زیر زمینی منطقه را می توان حساب نمود . البته راههای تغذیه و پخش سیلاب برای هر کدام از مسیلها با توجه به اوضاع مورفولوژی متفاوت که میباید بعد از بررسی مناسبترین راه ممکنه را برای هر کدام انتخاب نمود .

جدول توزیع ارتفاع حوزه نسبت به سطح و درصد سطح جهت منحنی هیپسو متری و آلتیمتری
ردیف حدود ارتفاع بمتر سطح جزئی km2 فرکانس تجمعی فرکانس آلتیمری درصد درصد تراکمی

1 1800-1700 5/324 4/1853 51/17 100

2 2000-1800 7/563 9/1528 41/30 5/82

3 2100-2000 4/468 2/965 27/25 1/52

4 2200-2100 2/153 8/496 27/8 8/26

5 3085-2200 6/343 6/343 54/18 19

هیدروشیمی
یکی از مواد ضروری و مهم در مطالعات آبهای زیر زمینی بررسی هیدروشیمی حوزه مربوطه و عوامل دخالت کننده در این رابطه میباشد.
بطور کلی منشاً اصلی آبهای زیر زمینی در هر جا قسمتی از ریزشهای جوی موجود می باشد و آبی هم که از این طریق به زمین می رسد ابتدا فاقد املاح بوده و ضمن تماس با تشکیلات مختلف زمین شناسی و نفوذ و جریان یافتن و طی نمودن مسافتی در داخل سفره آب زیر زمینی بتدریج بر میزان املاح آن افزوده و از نظر کیفیت و میزان املاح آن افزوده و از نظر کیفیت و میزان املاح شکلهای مختلفی بخود میگیرد که این مسئله از طریق آنالیز شیمیایی نمونه آبهای منطقه و رسم و تفسیر نقشه های هیدروشیمی از قبیل نقشه کلر- هدایت الکتریکی – تیپ آب و رسم دیاگرام هولر و غیره و ارتباط دادن تاًثیر تشکیلات زمین شناسی حوزه میپردازیم .

در اینجا به تفسیر نقشه های هیدروشیمی و علل وجود میزان املاح موجود در آبهای زیر زمینی حوزه میپردازیم.

الف: تفسیر نقشه هدایت الکتریکی سفره موجود

از روی این نقشه که بازگو کننده کیفیت عمومی آبهای زیر زمینی و حرکت آب می باشد. منحنی های از 500 تا 1500 در دشت چاه و از 1000 تا 1500 در ناحیه غربی دشت ده چاه و از 1000 تا 1500 در ناحیه غربی دشت چاه کلنگ و کمتر از 4000 در ناحیه شرقی چه کلنگ و 1200تا 3000 در دشت چاهک و سعدویه و تا 3000 در دشت شهریاری نمایانگر جهت های تغذیه و اثرات مسیلها و تشکیلات زمین شناسی حواشی دشت و منحنی های 2500 تا 4000 در دشت چاهک از 4000 تا 6500 در دشتهای چاه کلنگ و چاهک و سعدویه 3500 در دشت ده چاه بازگو کنده آبرفت دانه ریز با بافت سنگین و اثرات سنگ کف متامورفیک و تشکیلات تبخیری و پیمودن مسافت زیاد آبهای زیر زمینی و مناطق تخلیه میباشد.

در ناحیه جنوبی شهریاری و چاه کلنگ منحنی های 1000 تا 2000 هدایت الکتریکی مربوط به تغذیه مسیل محمود آباد که از ارتفاعات غربی مشکان ( تشکیلات آهکی کرتاسه و بختیاری ) سرچشمه می گیرد میباشد.

از تفسیر نقشه کلر حوزه که مقدار یون کلر محلول در آب در طول جریان ( مسیر ) نشان میدهد بدلیل تبعیت از نقشه هدایت الکتریکی خودداری میگردد.

پس زدگی و انحنا منحنی نقشه های شیمیایی در جهت جریان ( مسیر) نشان میدهد بدلیل تبعیت از نقشه هدایت الکتریکی خودداری می گردد . پس زدگی و انحنا منحنی نقشه های شیمیایی در جهت جریان و مناطق تغذیه و بهره برداری کاملاً گویا و در مناطق سلمانیه و سعدویه اثرات تغذیه مفید مسیل سلمانیه در شکل منحنی های نقشه های کلر و هدایت الکتریکی که بشکل U در أورده کاملاً روشن می باشد.

ب: تفسیر نقشه تیپ أب منطقه

از روی این نقشه که برتری میزان یونهای موجود ملاک عمل می باشد مناطق بیکربناته موئد أبرفت دانه درشت و نقاط تغذیه و أبرفت حاصل از تشکیلات متامورفیت و نسبتاً دانه ریز و أبرفت دانه ربز و انحلال همین تشکیلات بوده و مناطق کلروره دلیل پر نمودن مسافت زیاد أبهای زیر زمینی و أبرفت دانه ریز و مارنی و مناطق تخلیه و سنگ کف تشکیلات تبخیری و أبرفت با بافت سنگین میباشد.

پ: بررسی دیاگرامهای شولر رسم شده

از روی دیاگرام شولر رسم گردیده برای تعدادی از منابع . فواصل خطها برای راههای رسم شده در نقاط مختلف سفره پیدا میباشد.

یعنی هر چه از مناطق تغذیه سفره فاصله می گیریم اضافه شدن املاح از روی این دیاگرام نمایان میباشد.

ت: طبقه بندی أب منطقه از نظر کشاورزی

طبق جدول طبقه بندی أب از روی 150 نمونه أب أنالیز شده:

3/5% از أنها خوب

41% ار أنها نسبتاً خوب

1/37% از أنها بد

6/16% از أنها خارج از جدول و خیلی بد میباشد

نتیجه :

بطور کلی چنین نتیجه می گیریم که کیفیت أبهای زیر زمینی منطقه ارتباط مستقیم با نوع و جنس أبرفت و جنس سنگ کف و تشکیلات زمین شناسی و جهات مختلف تغذیه و جریان و تخلیه در منطقه دارد.

جدول طبقه بندی أب منابع موجود از نظر کشاورزی
ردیف گروه نسبت درصد کیفیت

1 C2-51 3/5% خوب

2 C3-51 22% نسبتاً خوب

3 C3-52 19% نسبتاً خوب

4 C4-52 6/26% بد

5 C4-53 5/10% بد

6 خارج از کادر 6/16% خیلی بد

8 – هیدروژئولوژی

بعلت تحمل تکتونیک شدید و واقع شدن در مرکز فشار حوزه تشکیل شده از نظر مورفولوژی موقعیت توپوگرافی نا همواری پیدا کرده و همین امر باعث بروز خصوصیات مخزنی و هیدروژئولوژیکی متفاوتی از نظر تشکیل سفره های آب زیر زمینی گردیده است.

سفره دشت نیمه بسته ده چاه

سفره کوهپایه ای بهویه و توری

سفره مناطق چاه کلنگ و شهریاری

سفره مناطق سعدویه , سلمانیه و چاهک
خصوصیات هر کدام از سفره های تشکیل شده در آخر همین بخش از گزارش مفصلاً تشریح خواهد گردید.
حال به بررسی اوضاع هیدروژئولوژی عمومی منطقه میپردازیم .

آبرفت دشت حاصل تجزیه و تخریب تشکیلات موجود در حوزه و نوع جنس آن در نقاط مختلف فرق و تراوائی و کیفیت منابع آب زیر زمینی ارتباط مستقیم با نوع و جنس آبرفت و جهتهای تغذیه دارد .

یعنی آن قسمت از سفره تشکیل یافته در آبرفت که از فرسایش تشکیلات آهکی و کلگومرائی و بطور کلی دانه درشت حاصل گردیده موقعیت مناسب و در آن ناحیه از سفره که حاصل تشکیلات تبخیری و دگرگونی نتیجه گشته بعلت دانه ریز بودن و قابلیت تعرق و انحلال موقعیت نامناسبی از نظر کمیت و کیفیت دارد.

منابع تغذیه عبارتند از نزولات جوی . نفوذ در داخل مخروط افکنه ها و تراسها و آبرفتهای حواشی دشت و تشکیلات آهکی کرتاسه و بختیاری و مقدار ناچیز نزولاتی که توسط گسلها و شکافهای موجود بداخل تشکیلات دگرگونی وارد شده می باشد .

منابع تغذیه چشمه های موجود هم آهکهای کرتاسه واقع در حاشیه غربی و از تراسهای موجود می باشد که اکثراً توسط گسل یا سرریز و کتتاکت به بیرون راه پیدا می کند.

منابع تغذیه قنوات هم از سرریز آهکها و از تغذیه تراسها و آبرفتهای حواشی دشت و تشکیلات بختیاری و تغذیه جانبی مسیلها می باشد.

کل تخلیه سالیانه از منابع موجود در سطح حوزه 1/87 میلیون متر مکعب بوده که از این رقم 88% آن مربوط به تخلیه 178 حلقه چاه عمیق و نیمه عمیق با متوسط آبدهی 16 لیتر در ثانیه و 10% از آن مربوط به 39 رشته قنات با متوسط آبدهی 5/7 لیتر در ثانیه و 2% از آن مربوط به 14 دهنه چشمه با متوسط آبدهی 5/3 لیتر در ثانیه می باشد.

از کل تخلیه سالیانه 87 میلیون متر مکعب موجود6/80 میلیون متر مکعب آن مربوط به تخلیه از سفره آبرفتی و 4/6 میلیون متر مکعب آن مربوط به تخلیه از سطح آهک ( توسط چشمه ها و چشمه قناتها ) میباشد.

طبق جدول طبقه بندی آب از نظر کشاورزی تقریباً کیفیت اکثر منابع جهت کشتهای موجود در منطقه نسبتاً خوب میباشد.

از روی نقشه هم عمق سطح آب زیر زمینی رسم شده که تقریباً کم و بیش از نقشه تراز سطح آب زیر زمینی سفره موجود طبعیت می نماید. تغذیه جانبی آهکهای کرتاسه و تشکیلات بختیاری و مسیلهای حسن آباد و چاه کلنگ و محمود آباد و چاه منج و سلیمانیه و گلو تنگ و گلوگاه کاملاً مشهود و همچنین پس زدگی و انحناهائی که در روی نقشه های شیمیائی رسم شده دیدهمی شود اثرات تشکیلات موجود و مسیلها را روشن میسازد.

همانطوریکه در بخش هیدرولوژی هم گفته شد با طرح تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب بر روی مسیلهای موجود می توان کمک موثری به سفره آب زیر زمینی موجود نمود.

نتیجه- حال با استفاده از تعبیر و تفسیر نقشه های کم عمق و شیمیائی رسم شده و با توجه به وضع مرفولوژی موجود بتفسیر موقعیت هیدرولوژی سفره های آب زیر زمینی تشکیل یافته در حوزه می پردازیم.

سفره دشت نیمه بسته ده چاه
به دلیل واقع بودن دشت ده چاه در ابتدای حوزه آبریز و شیب توپوگرافی نسبتاً تند و دانه ریز بودن آبرفت در بعضی از مناطق دشت و کمی تغذیه سفره تشکیل شده نسبتاً فقیر و چاهها آز آبدهی نسبتاً کمی بین 5 تا 15 لیتر در ثانیه برخوردار بوده و ضخامت آبرفت بین 35 تا 120 متر متغیر و برخورد به سطح آب بین 15 تا 55 متر می باشد.
نوع آبرفت در حاشیه های دشت دانه درشت و در مرکز و انتهای دشت یعنی در حوالی شمال غربی آبادی ده چاه دانه ریز و مارنی می باشد.

منابع و محلهای تغذیه سفره مسیلهای موجود در اطراف خصوصاً مسیلی که از ناحیه جنوبی حسن آباد وارد دشت شده و تراسهای تشکیل شده و تراسهای تشکیل یافته در ناحیه شمال غربی و مخروط افکنه ها و مقداری آهکهای موجود در حواشی و تشکیلات بختیاری میباشند.

جهت جریان کلی آبهای زیر زمینی تقریباً جنوب غرب به سمت مال شرق میباشد.

دشت ده چاه از نظر مرفولوژی تقریباً سفره نیمه بستهای از نظر آبهای زیر زمینی تشکیل داده است که احتمالاً از طریق سر ریز از ناحیه شمالی دهکده ده چاه خروجی سطحی و زیر زمینی به سمت منطقه قوری دارد .

نقشه های هم عمق و هیدروشیمی منطقه هه گویای این ادعا می باشد.

سنگ کف دشت تشکیلات بختیاری و تبخیری و آهک کرتاسه و کالرد ملانژ میباشد.

سفره کوهپایه ای ناحیه قوری و بهبویه
تراسهای آبرفتی و مخروط افکنه های کوچک موجود در سفره آب زیر زمینی منطقه را تشکیل میدهند که چاهها و قنوات و چشمه های موجود از این تراسهای آبرفتی تغذیه میکردند.
بعلت بالا بودن سنگ کف و وجود آبرفت مارنی و غیر قابل نفوذ در شمال آبادی قوری ( در مسیر جاده قوری به چاه کلنگ ) آبهای نفوذی جریان یافته از تراسها و مخروط افکنه ها بصورت زه آب و چشمه در سطح زمین ظاهر گردیده است.

جهت جریان محلی غربی شرقی و سنگ کف در ناحیه جنوبی بختیاری و در ناحیه غربی تشکیلات تبخیری و بختیاری می باشد.

حداکثر ضخامت آبرفت 60 متر می توان تخمین زد.

سفره مناطق چاه کلنگ و شهریاری
در مناطق شهریاری و چاه کلنگ بعلت وجود یکسری تپه ماهورهای کنگلو مرائی یا آبرفتی در امتداد شمالی جنوبی و وجود گسل سرتاسری هم جهت با امتداد تپه ماهورها باعث ایجاد تقریباً دو سفره جداگانه گردیده است که خصوصیات هر کدام جداگانه مورد بررسی قرار میدهیم.
وجود تپه ماهورهای موجود احتمالاً یا بر اثر گسل موجود حادث گشته و شاید هم ریشه تشکیلاتی داشته باشد

الف- سفره دشت چاه کامگ

سفره آب زیر زمینی این دشت در حوزه ای کشیده و ناهموار تشکیل یافته خصوصیات هیدروژئولوژیکی نقاط مختلف آن بقرار زیر میباشد.

در ناحیه شرقی بعلت شیب تند توپوگرافی و نا همواری و عدم تغذیه کافی و سنگ کف دگرگونی و نئوژن و جنس آبرفت حاصل از ( تجزیه و تخریب تشکیلات متامورفیک و تبخیری ) سفره تشکیل یافته در این ناحیه از نظر آبگیری و آب گذاری ضعیف و افت شدید چاهها در این منطقه موید نظریه فوق می باشد.

و در قسمتهای مرکزی و شمال غربی و شمالی دشت بعلت ضخامت نسبتاً زیاد آبرفت و دانه درشت بودن آن و تغذیه مسیلهای اصلی چاه کلنگ و محمود آباد و شیب رسم توپوگرافی موجود وضعیت مخزنی سفره نسیتاً خوب و تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب منطقه ای مناسب بنظر می رسد .

منحنی های 1000 تا 2000 هدایت الکتریکی موجود در این ناحیه بر روی نقشه ( هیدرو شیمی ) که ظاهراً غیر منتظره بنظر می رسد ناشی از تاًثیر کیفی مسیل محمود آباد بر سفره موجود میباشد.

گل سرتاسری موجود در طول دشت ( جنب جاده چاه کلنگ به قوری وبه موازات آن ) و شیب توپوگرافی همین قسمت احتمالاً باعث هدایت و کانالیزه شدن آبهای زیر زمینی این سفره بسمت چاهک می گردد.

با انجام عملیات ژئوفیزیک می توان به این مسئله پی برد .

جهت جریان کلی آبهای زیر زمینی از سمت جنوب به سمت شمال غرب میباشد.

سنگ کف در سرتاسر ناحیه شرقی تشکیلات دگرگونی و تبخیری بوده و تراسهای تشکیل یافته بعلت دانه ریز بودن از آبگیری چندانی برخوردار نمی باشند.

در ناحیه جنوبی و غربی سفره سنگ کف تشکیلات بختیاری و تبخیری و نوع آبرفت تقریباً دانه درشت می باشد .

نوع آبرفت در ناحیه شرقی و شمالی دانه ریز و متوری بوده و بالا بودن کیفیت آب در این محدوده گویای مطالب فوق می باشد.

ضخامت آبرفت بین 40 تا بیش از 100 متر و آبدهی چاهها بین 10 تا 30 لیتر در ثانیه متفاوت می باشد .

ب- سفره منطقه کوهپایه ای شهریاری

بعلت مرفولوژی موجود سفره تشکیل شده در منطقه شهریاری از نظر مخزنی در نقاط مختلف متفاوت و ارتباط مستقیم با جهت های تغذیه های جانبی و نوع و جنس آبرفت دارد .

در قسمت جنوبی و جنوب غربی منطقه بعلت عدم تغذیه و جنس سنگ کف دگرگونی و واقع بودن در ابتدا حوزه آبگیر چاهها از آبدهی خوبی برخوردار نبوده..

در ناحیه غربی و شمالی و مرکزی بعلت ضخامت نسبتاً زیاد آبرفت و شیب ملایم توپوگرافی و وجود تراسها و مخروط افکنه ها و تغذیه مسیلهای جانبی و وضعیت سفره نسبتاً خوب خصوصاً در ناحیه سربرزی بعلت ضخامت زیاد آبرفت و دانه درشت بودن و تغذیه مسیل چاه منج و واقع بودن در مرکز دشت وضعیت مخزنی سفره کاملاً خوب میباشد .

با طرح تغذیه مصنوعی سیلاب مسیل چاه منج در این ناحیه میتوان کمک موثری به این سفره و سفره سلمانیه نمود.

ضخامت آبرفت بین 50 تا 120 متر میتوان تخمین زد.

سنگ کف در ناحیه غربی و جنوبی تشکیلات دگرگونی و در ناحیه شرقی و شمالی تشکیلات بختیاری و تبخیری میباشد.

آبدهی چاهها بین 8 تا 35 لیتر در ثانیه اندازهگیری شده است.

این سفره آبرفتی تشکیل گشته و سفره منطقه سلمانیه احتمالاً با هم در ارتباط میباشند

سفره آب زیر زمینی مناطق سعدویه و سلمانیه و چاهک:
در ناحیه سلمانیه بعلت شیب نسبتاً ملایم توپوگرافی و نوع آبرفت و ضخامت زیاد آن و تغذیه خوب مسیلهای سلمانیه و چاه منج وضعیت هیدروژئولوژیکی نسبتاًخوب میباشد.
سنگ کف قسمت غربی آهکهای کرتاسه و تشکیلات دگرگونی و در قسمت شرقی تشکیلات بختیاری میباشد.

در منطقه سعدویه و موروئیه در قسمت شمالی و شمال غربی بعلت شیب تند توپوگرافی و ضخامت کم آبرفت و وجود سنگ و وجود سنگ کف دگرگونی چاهها از کمیت و کیفیت خوبی برخوردار نمیباشند. و هرچه بسمت مرکز دشت و در جهت شرق نزدیک تر کردیم از نظر مخزنی سفره تشکیل یافته موقعیت مناسبتری پیدا مینماید.

ضخامت آبرفت حدوداً بین 50 تا 110 متر می توان تخمین زد و آبدهی چاهها بین 10 تا 27 لیتر در ثانیه اندازه گیری گردیده است.

جهت جریان آب زیر زمینی از سمت شمال غرب و غرب بسمت شرق و جنوب شرق میباشد.

در حوالی چاهک بدلیل واقع بودن در انتهای حوزه و محل خروجی آبرفتهای حمل شده طی زمانهای گذشته ( در اثر تجزیه و تخریب و حمل تشکیلات موجود در حوزه ) در این گودال جمع و رسوب نموده و ضخامت زیادی را شامل گشته است .

با توجه به مرفولوژی منطقه و عمق چاههای حفر شده ضخامت آبرفت را می توان به بیش از 130 متر برآورد نمود .

که همین موقعیت توپوگرافی موجود باعث گشته که تراسهای آبرفتی و مخروط افکنه هائی با موقعیت مخزنی نسبتاً خوب در قسمت شمالی و غربی این ناحیه تشکیل گردد و بدلیل همین موقعیت می توان احتمال وجود بیش از یک سفره آب زیر زمینی در آبرفت این ناحیه داد. که با حفر چاههای اکتشافی آبرفتی و بررسیهای ژئوفیزیک به صحت یا سقم این مطلب پی برد.

سنگ کف در این ناحیه تشکیلات بختیاری و تبخیری میباشد .

خروجی زیر زمینی سفره های آب زیر زمینی مناطق شهریاری و چاه کلنگ و ناحیه سلمانیه و سعدویه هم به سمت همین منطقه میباشد و خود هم بعلت واقع بودن در انتهای حوزه و محل خروجی احتمالاً خروجی زیر زمینی دارد.

با حفرچند حلقه چاه پیزومتر مشاهده ای و کنترل سطح ایستایی آنها میتوان به این مسئله پی برد .

جهت جریان آبهای زیر زمینی از سمت جنوب و غرب و شمال به سمت مرکز دشت و نهایتاً به سمت شمال شرق و محل خروج حوزه میباشد.

جدول تخلیه سالیانه منابع آب موجود در منطقه
ردیف نوع منبع تخلیه سالیانه به میلیون متر مکعب درصد تخلیه سالیانه

1 چاه های موتوری عمیق و نیمه عمیق 75/76 88%

2 قنوات 96/8 10%

3 چشمه ها 38/6 2%

مجموع ——— 02/87 100%

جدول 3

9- محاسبه بیلان سالیانه منطقه

بدلیل در دست نداشتن ضرائب هیدرودینامیکی سفره آبرفتی موجود و مدلی واقعی از فاکتورهای بیلان منطقه ناچاراً از متوسط بارندگی حوزه آبگیر و سطح های جزئی تشکیلات مختلف زمین شناسی موجود در خاصیت فیزیکی حوزه آبگیر مورد نظر استفاده نموده ایم.

در محاسبه میزان نفوذ های موثر هم سعی گشته ضرائب به کار برده شده مقایسه با مناطق مشابه و واقعیتهای موجود در منطقه باشد.

در عین حال چنانچه ارقامی غیر معقول بنظر رسید بدلائل ذکر شده در بالا بایستی دور از انتظار ندانست.

متوسط بارندگی سالیانه حوزه 318 میلیمتر

سطح حوزه آبریز 1854 کیلومتر مربع

کل بارندگی سالیانه در سطح حوزه 59 میلیون متر مکعب

متر مکعب بارندگی سالیانه حوزه 106 * 589= 318*1854

فاکتورهای بکار رفته در نفوذ به سفره آبرفتی عبارتند از :

26% سطح حوزه آبگیر شامل تشکیلات بختیاری و آهک کرتاسه که 11% از بارندگی در این سطح میزان نفوذ موثر از طریق تغذیه جانبی به سفره آبرفتی ( شامل تغذیه دشت و قنوات )منظور شده است.
میلیون متر مکعب 153 = 26% * 589
میلیون متر مکعب 8/16 = 11% * 153

37% سطح حوزه شامل مخروط افکنه و تراسهای با نفوذ پذیری خوب که 9% بارندگی مربوطه نفوذ به سفره آبرفتی دز نظر گرفته شده

میلیون متر مکعب 218 = 37% × 589

میلیون متر مکعب 2/19 = 9% × 218

36% سطح حوزه تشکیلات غیر قابل نفوذ و دشت مسطح تشکیل می دهد که 5/2% بارندگی این محدوده بطریق مختلف نفوذ به سفره منظور گشته است

میلیون متر مکعب 212= 36% × 589

میلیون متر مکعب 3/5 = 5/2% × 212

87 میلیون متر مکعب تخلیه سالیانه از ( چاه – قنات – چشمه ) داریم که 10% از این رقم آب نفوذ بازگشت به سفره ( آب برگشتی حاصل از آبیاری ) می باشد
میلیون متر مکعب 7/8 = 10% * 87

5 – 19% سطح حوزه بین ( ارتفاع 3085-2200 متر ) واقع گردیده که بعلت ارتفاع زیاد و با توجه به شیب تند منحنی هیپسو متری در این محدوده که از روی آن بعلت شیب تند احتمال جاری شدن سیلاب حاصل از نزولات جوی زیاد میباشد شامل می گردد که 20% کل بارندگی در این سطح نفوذ به سفره به طرق مختلف در نظر گرفته شده است.

میلیون متر مکعب 112 = 19% × 589

میلیون متر مکعب 4/ 22 = 20% * 112

ارقام خروجی زیر زمینی از منطقه هم بدلیل مشخص نبودن میزان آن در محاسبه منظور نگردیده منتهی بدلیل پائین افتادن سطح آب زیر زمینی منطقه احتمالاً مقدار آن ناچیز و رو به کاهش میباشد.
در منطقه ورودی سطحی و زیر زمینی هم از حوزه های مجاور در جائی به نظر نمیرسد به همین دلیل در محاسبه بیلان نیامده است .
مجموع نفوذ بمیلیون متر مکعب 8/72= 7/8 + 3/5+ 6/16 + 8/16 + 4/22

مجموع برداشت در محدوده سفره آبرفتی میلیون متر مکعب 6/80 = 4/6 – 87

رقم 4/6 میلیون متر مکعب مربوط به تخلیه چشمه و قنواتی میباشد که مستقیماً از آهک تخلیه میگردند.

مجموع برداشت در محدوده سفره آبرفتی = مجموع نفوذ در سطح سفره آبرفتی

اضافه برداشت سالیانه میلیون متر مکعب 8/7- = 6/80 – 8/72

جدول تخلیه سالیانه و بیلان و نمودار بیلان حوزه به پیوست میباشد.

نتیجه : گذشته از منفی بودن بیلان که حاکی از پائین افتادن سطح آب زیر زمینی سفره آبرفتی می باشد دلائل دیگری هم در این زمینه وجود دارد که عبارتند از :

الف- با سوالات گوناگونی که در منطقه از افراد مطلع بعمل آمده از پنج سال قبل تا کنون در نقاط مختلف سفره بطور متوسط افتی معادل 5/2 تا 6 متر داشته ایم

ب- کم شدن آبدهب چاهها ی دستی و تعمیق اکثر آنها ظرف همین چند سال.

بالا رفتن کیفیت شیمیائی اکثر چاه ها

ت- کم گشتن یا خشک شدن آب اکثر قنوات و چشمه قناتهای موجود با توجه به لایروبی آنها و محفوذ ماندن آنها از نظر حریمی

حال با دلائل ذکر شده در بالا بایستی به فکر تداوم سفره آب زیر زمینی موجود و بهبودی آن که نهایتاً ارتباط مستقیم با سرنوشت مردم این محدوده دارد افتاد که در این زمینه راههای ممکنه در بخش پیشنهادات ذکر گردیده است.

جدول 4

جدول 5

10 – نتیجه و پیشنهادات

به طور کلی با نتایجی که در آخر هر کدام از بخشهای مختلف این گزارش میگیریم و با توجه به اوضاع توپوگرافی حوزه که امکان کمک رسانی آبی به این منطقه از خارج حوزه به سادگی امکان پذیر نیست جهت تداوم منابع آب موجود و بهتر شدن آن که نهایتاً به سرنوشت مردم این منطقه بستگی دارد موارد ذیل پیشنهاد میگردد که امید است انشاالله بعد از انجام آن موثر واقع گردد.

پیشنهاد یک دوره مطالعات نیمه تفضیلی جهت توسعه کشاورزی و برآورد بیلان واقعی منطقه

با توجه به مرفولوژی حوزه آبریز و با در نظر گرفتن مستعد بودن منطقه از نظر کشاورزی و توسعه مرتع پیشنهاد طرح تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب بر روی مسیلهای موجود.

نصب اشل بر روی مسیلهای چاه کلنگ – شهریاری- چاه منج و سلمانیه جهت محاسبه میزان سیلاب جاری شده در حوزه و نصب اشل در محل خروجی حوزه آبریز ( در ناحیه شمال شرقی چاهک ) جهت کنترل میزان سیلاب خروجی از حوزه.

حفر 4 حلقه چاه یا پیزومتر اکتشافی در آهکهای کرتاسه یال غربی حوزه آبریز دشت ده چاه و مشکان و شهریاری جهت مشخص نمودن ارتباط آب موجود در آهک و سفره آبرفتی و بهره برداری از آنها در صورت مثبت بودن نتیجه آنها جهت کمک به مصارف ضروری .

حفر 5 حلقه چاه و پیزومتر اکتشافی آبرفتی در مناطق مورد لزوم منطقه جهت تعیین ضخامت آبرفت و نوع سفره آبرفتی و تعیین ضرائب هیدرودینامیکی سفره آبرفتی.

انجام عملیات ژئوفیزیک در دشت جهت تعیین ضخامت و نوع جنس آبرفت و تشخیص سنگ کف و اثرات سنگ کف و تشکیلات زمین شناسی حاشیه دشت به سفره آبرفتی و تاًثیر گسلهای موجود در دشت از نظر جریانات هیدروژئولوژیکی.

با توجه به بیلان منفی محاسبه شده تا مشخص گشتن بیلان واقعی بعد از مطالعه نیمه تفضیلی محدودیت اضافه برداشت در محدوده سفره جهت پایدار ماندن آن رعایت گردد.

ا آنجائیکه قدرت موتور پمپهای موجود در هر منطقه یعنی ( آبگیری از سفره ) با ضرائب هیدرودینامیکی سفره ارتباط مستقیم دارد چنین به نظر می رسد که در اکثر مناطق سفره به این مسئله مهم توجه نگردیده که بایستی از این پس در هر منطقه بر آورد آبدهی و متعاقب آن محاسبه قدرت موتور پمپها با توجه به ضرائب هیدرودینامیکی سفره موجود در نظر گرفته شود

تاسیس یک ایستگاه کامل هواشناسی در چاهک جهت مطالعه اوضاع هیدروکلیماتوژی منطقه.

احیا قنوات و سیمانی کردن کانال قنوات و چشمه ها جهت جلوگیری از پرت آب که البته این کار توسط جهاد سازندگی و مرکز خدمات شهرستان نی ریز شروع گردیده.

ترویج کشاورزی و آبیاری جدید بجای روش سنتی جهت بازده بهتر و صرفه جوئی در مصرف آب .

بررسی و تجدید نظر در نوع کشتهای سالیانه منطقه از نظر مقدار مصرفی آب آنه در صورت امکان.

بلحاظ وسعت مرتع موجود و اوضاع جوی مساعد برای توسعه آن وبا در نظر گرفتن شغل اهالی که اکثراً دامدار بوده و تعداد دامهای موجود میبایستی از تخریب مرتع وتبدیل آن به مزارع کشاورزی ( آبی ) جلوگیری بعمل آید.

پیشنهاد ترویج و تشویق مردم به پیوند درختان جنگلی به درختان بارور از قبیلف بادام و انجیر دیم در سرتاسر مناطق کوهستان و کوهپایه ای ناحیه غربی منطقه امری واجب ولازم بنظر میرسد.

بررسی و شناسائی کامل آهکهای این منطقه.

حفر حدود 35 حلقه پیزومتر مشاهده ای آبرفتی در مناطق مورد لزوم دشت جهت کنترل نوسانات سطح آب سفره آبرفتی

پایان

---

قیمت: 100 تومان